PAÍS DE CATINOULAS CONJUGASONS SENTLISIANAS (GASCON TOLOSAN)
Vèrbes regulars (l’accent tonic dins les exemples es en italicas) :
Vbs en AR : Radicau + i, as, a, am, atz, an. Ex : cantAR, canti, cantas, canta, cantam, cantatz, cantan.
Vbs en IR : Rad. + issi, isses, ís, issèm, issètz, issen. Ex : ausIR, ausissi, ausisses, ausís, ausissèm, ausissètz, ausissen.
Vbs en ER : Rad. + i, es, ø, èm, ètz, en. Ex : plànhER, : planhi, planhes, planh, planhèm, planhètz, planhen.
Vèrbes irregulars
ANAR : vau, vas, va, vam (anam), vatz (anatz), van.
VOLER : vòli / vòi, vòs / vòles, vòu, volèm, volètz, vòlen / vòn.
AVER : èi, as , a, avèm, avètz, an. ÈSTER : sui (soi), ès, es[pron. "i" davant una cons.], èm, ètz, son.
HÈR : hèu, hès, hè, hasèm, hasètz, hèn.
Vèrbes irregulars a la tresena persona deu singular
-Vbs terminats per SER > TZ : cóser (cotz), díser (ditz), ríser (ritz), véser (vetz)... plàser (platz), còser (còtz), créser (cretz)...
-Vbs terminats per LER > U : caler (cau), vàler (vau), voler (vòu), doler (dòu), soler (sòu)...
-Vbs terminats per VER > U : escríver (escriu), béver (beu) déver / díver (deu / diu), víver (viu), plàver (plau), esmàver (esmau)...
-Vbs terminats per BER > P : recéber (recep), saber (sap), concéber (concep), càber (cap), apercéber (apercep)...
-Autes vbs irregulars : PODER > (pòt). CONÉGUER > [coneish]. Le vb SABER a sa 1a p. s. qu’a una fòrma irreg. > sèi o sai o sabi
Vèrbes a alternància vocalica. (l’accent tonic dins les Ex. son en italicas) la 1a e la 2a personas deu plurau pòrtan pas l’accent (cf espanhòu).
-O/Ò. Ex : PORTAR, pòrti, pòrtas, pòrta, portam, portatz, pòrtan. Se conjugan coma portar : trobar, demorar, póder, vóler, jogar, etc...
-E/È. Ex : PÈRDER, pèrdi, pèrdes, pèrd, perdem, perdetz, pèrden. Se conjugan coma pèrder : cercar, arrestar, deishar, esperar, etc...
Cambiament ortografics 1a pers. deu sing. Vb en ÇAR, començar (comenci). Vb en CAR , cercar (cèrqui). Vb en GAR, jogar (jògui).
Vbs pronominaus. Ex : Se repausar (me..., te..., se..., nos..., vos..., se...). Se n’anar (me’n..., te’n...,se’n..., no’n..., vo’n..., se’n...).
Les participis passats regulars :
-Participis passats deus vbs en AR (cantar) : mas. sing. : cantat, mas. pl. : cantats, fem. sing. : cantada, fem. pl. : cantadas.
-Participis passats deus vbs en IR (ausir) : mas. sing. : ausit, mas. pl. : ausits, fem. sing. : ausida, fem. pl. : ausidas.
-Participis passats deus vbs en ER (plànher) : mas. sing. : planhut, mas. pl. : planhuts, fem. sing. : planhuda, fem. pl. : planhudas.
Participis passats irregulars : ofrir (ofèrt), còser (còit), condúser (conduït), díser (dit), escríver (escrit / escriut), draubir (draubèrt / draubit), hèr (hèit), frir (frit), júnher (junt), morir (mòrt), prénguer (pres), prodúser [produït], ríser (rigut), rómper (rot), véser (vist), víver (viscut).
Conjugason au passat compausat : Dus auxiliaris coma en francés : AVER o ÈSTER conjugats au present + participi passat.
-Parlar > AVER. èi parlat / ada, as parlat / ada, a parlat / ada, avèm parlat(s) / ada(s), avètz parlat(s) / ada(s), an parlat(s) / ada(s).
-Sortir > ÈSTER. sui sortit / ida, ès sortit / ida, es sortit / ida, èm sortits / idas, ètz sortits / idas, son sortits / idas.
Causida de l’auxiliari : Se hè coma en francés, a part endeu vèrbe èster que se conjuga eth-medish. Ex : Sui estada garida.
L’acòrd de l’auxiliari : Coma en francés. Remèrca : Les autes temps compausats se conjugan de la medisha faiçon.
36- L’imperfèit de l’indicatiu
Vèrbes regulars (l’accent tonic dins les exemples es en italicas) :
Vbs en AR : Radicau + avi, avas, ava, àvam, àvatz, avan. Ex cantAR : cantavi, cantavas, cantava, cantàvam, cantàvatz, cantavan.
Vbs IR : R + issiái, issiás, issiá, issiam, issiatz, issián. Ex ausIR : ausissiái, ausissiás, ausissiá, ausissiam, etc...
Vbs ER : R + iái, iás, iá, iam, iatz, ián. Ex plànhER : planhiái, planhiás, planhiá, planhiam, planhiatz, planhián.
Fòrmas leng. existent tanbens en Tolosan : Vb IR : R + issiái, issiás, issiá, issiam, issiam, issiatz, issián. Vb en ER : R + iái, iás, iá, iam, iatz, ián.
Vèrbes irregulars. HÈR : hasiái, hasiás, hasiá, hasiam, hasiatz, hasián. ÈSTER : èri, èras, èra, èram, èratz, èran.
Vèrbes regulars (l’accent tonic dins les exemples es en italicas) :
Vbs en AR / ER : R + èri, ères, èc, èrem, èretz, èren.
Ex cantAR : cantèri, cantères, cantèc, cantèrem, cantèretz, cantèren.
Vèrbes en IR : Radicau + isquèri, isquères, isquèc, isquèrem, isquèretz, isquèren.
Ex ausIR : ausisquèri, ausisquères, ausisquèc, ausisquèrem, ausisquèretz, ausisquèren.
Fòrma tolosana : Vbs en AR / ER : R + ègui, ègues, èc, èguem, èguetz, èguen.
Vbs en IR : R + igui, igues, ic, íguem, íguetz, iguen.
Fòrmas lengadocianas : Vbs IR : R + iguèri, iguères, iguèt, iguèrem, iguèretz, iguèron.
Vbs en AR e ER : R + èri, ères, èt, èrem, èretz, èron.
Vèrbes irregulars ( la 3a p.s.) : anar [anguèc], créser [creguèc], díser (diguèc), hèr (hasquèc), póder (posquèc), ríser [riguèc], vóler (volèc).
Vèrbes regulars amb les infinitius en AR, IR, ER, (l’accent tonic dins les exemples es en italicas) :
-Vèrbe a l’infinitiu + èi, às, à, am, atz, àn. Ex : cantAR, cantarèi, cantaràs, cantarà, cantaram, cantaratz, cantaràn.
Vèrbes irregulars :
-Vbs terminats en VER se conjugan coma AVER : aurèi, auràs, aurà, auram, auratz, auràn. Béver (beurèi...), escríver (escriurèi...).
-Vbs terminats en SER se conjugan coma DÍSER : dirèi, diràs, dirà, diram, diratz, diràn. Créser (creirèi...), véser (veirèi...).
-Vb HÈR : harèi, haràs, harà, haram, haratz, haràn. -Vb ÈSTER : serèi, seràs, serà, seram, seratz, seràn.
Remèrca : Retrobam un pauc las mèmas irregularitats qu’en francés.
Vèrbes regulars amb les infinitius en AR, IR, ER, (l’accent tonic dins les exemples es en italicas) :
-Vèrbe a l’infinitiu + iái, iás, iá, iam, iatz, ián. Ex : cantAR : cantariái, cantariás, cantariá, cantariam, cantariatz, cantarián.
Fòrmas gasconas qu’existissen aus limits de la Gasconha tolosana : Vèrbe a l’infinitiu + iái o í, és, é, em, etz, én.
Vèrbes irregulars :
-Vbs terminats en VER se conjugan coma AVER : auriái, auriás, auriá, auriam, auriatz, aurián. Béver (beuriái...), escríver (escriuriái..).
-Vbs terminats en SER se conjugan coma DÍSER : diriái, diriás, diriá, diriam, diriatz, dirián. Créser (creiriái..), véser (veiriái...).
-Vb HÈR : hariái , hariás, hariá, hariam, hariatz, harián. -Vb ÈSTER : seriái, seriás, seriá, seriam, seriatz, serián.
Vèrbes regulars (l’accent tonic dins les exemples es en italicas) :
Vbs en AR : Radicau + ei, es, e, em, etz, en. Ex : cantAR, : càntei, cantes, cante, càntem, càntetz, canten.
Vbs IR : R. + íscai, iscas, isca, íscam, íscatz, iscan. Ex : ausIR, ausíscai, ausiscas, ausisca, ausíscam, ausíscatz, ausíscan.
Vbs ER : R + ai, as, a, am, atz, an. Ex : plànhER, planhi o plànhai, planhas, planha, plànham, plànhatz, planhan.
Irregularitats : (Ací es balhada la 3a pers.deu sing. sonque) vbs en ÉISHER > R + esca ; ex : paréisher (paresca).
Vèrbes en LER > R + lha : càler (calha), vóler (volha). Vèrbes en SER > R+ ga : díser (diga), créser (crega), ríser [riga]...
Autes vèrbes irregulars (Ací es balhada la 3a pers.deu sing. sonque) : anar (angue), aver (auja), càler (calha), èster (siásque), hèr (hasca), póder (posca), sàber (sabra / sàpia),véser (veja), víver (visca)...
Vèrbes regulars (l’accent tonic dins les exemples es en italicas) :
Vbs AR-ER : R + èssai, èssas, èssa, èssam, èssatz, èssan. Ex cantAR : cantèssai, cantèssas, cantèssa, cantèssam, cantèssatz, cantèssan.
Vbs IR : R + isquèssai, isquèssa, isquèssa, isquèssam, isquèssatz, isquèssan.
Ex ausIR : ausisquèssai, ausisquèssas, ausisquèssa, ausisquèssam, ausisquèssatz, ausisquèssan.
Lengadocian : Vbs IR : R + iguèssi, iguèsses, iguès, iguèssem, iguèssetz, iguèsson. Vbs en AR, ER : R + èssi, èsses, ès, èssem, èssetz, èsson.
Vèrbes irregulars : anar : (anguèssai), créser (creguèssai), díser (diguèssai), hèr (hasquèssai), póder (posquèssai), ríser (riguèssai).
Vèrbes regulars (l’accent tonic dins les exemples es en italicas) :
Vbs en AR : 2 pers. sing. Rad. + a, 1 pers. pl. Rad. + em, 2 pers. pl. Rad. + atz. Ex cantAR : canta, càntem, cantatz.
Vbs en IR : 2 pers. sing. Rad. + ís, 1 pers. pl. Rad. + íscam, 2 pers. pl. Rad. + issètz. Ex ausIR : ausís, ausíscam, ausissètz.
Vbs en ER : 2 pers. sing. Rad. + ø, 1 pers. pl. Rad. + am, 2 pers. pl. Rad. + ètz. Ex plànhER : planh, plànham, planhètz.
Remèrcas : La 2 pers. sing. de l’imperatiu veng de la 3 pers. sing. deu present de l’indicatiu. La 1 pers. pl. de l’imperatiu veng de la 1 pers. pl. deu present deu subjontiu, Ei quasi inusitada. La 2 pers. pl. de l’imperatiu veng de la medisha pers. deu present de l’indicatiu.
Vèrbes irregulars : ANAR : vai, anem, anatz. ÈSTER : siásque, siáscam, siáscatz. VÉNGUER : vèni... TÉNGUER : tè...
L’imperatiu negatiu : S’emplèga le Subjontiu Present. Ex : cantAR, cantes pas, càntem pas, càntetz pas. ausIR, ausiscas pas, ausíscam pas, ausíscatz pas. plànhER, planhas pas, plànham pas, plànhatz pas.
43- Exemples de tres vèrbes regulars conjugats a totes les temps
|
CANTAR |
SENTIR |
BÀTER |
|
Present indicatiu canti - cantas - canta - cantam - cantatz - cantan |
Present indicatiu sentissi - sentisses - sentís - sentissèm - sentissètz - sentissen |
Present indicatiu bati - bates - bat - batèm - batètz - cantan - baten |
|
Imperatiu canta (cantes pas) - càntem (càntem pas) - cantatz (càntetz pas) |
Imperatiu sentís (sentiscas pas) - sentíscam (sentíscam pas) - sentissètz (sentíscatz pas) |
Imperatiu bat (batas pas) - bàtam (bàtam pas) - batètz (bàtatz pas) |
|
Imperfèit indicatiu cantavi - cantavas - cantava - cantàvam - cantàvatz - cantavan |
Imperfèit indicatiu sentissiái - sentissiás - sentissiá - sentissiam - sentissiatz - sentissián |
Imperfèit indicatiu batiái - batiás - batiá - batiam - batiatz - batián |
|
Futur cantarèi - cantaràs - cantarà - cantaram - cantaratz - cantaràn |
Futur sentirèi - sentiràs - sentirà - sentiram - sentiratz - sentiràn |
Futur baterèi - bateràs - baterà - bateram - bateratz - bateràn |
|
Condicionau cantariái - cantariás - cantariá - cantariam - cantariatz - cantarián |
Condicionau sentiriái - sentiriás - sentiriá - sentiriam - sentiriatz - sentirián |
Condicionau bateriái - bateriás - bateriá - bateriam - bateriatz - baterián |
|
Preterit cantèri - cantères - cantèc - cantèrem - cantèretz - cantèren |
Preterit sentisquèri - sentisquères - sentisquèc - sentisquèrem - sentisquèretz - sentisquèren |
Preterit batèri - batères - batèc - batèrem - batèretz - batèren |
|
Present subjonctiu càntei - cantes - cante - càntem - càntetz - canten |
Present subjonctiu sentíscai - sentiscas - sentisca - sentíscam - sentíscatz - sentiscan |
Present subjonctiu bàtai - batas - bata - bàtam - bàtatz - batan |
|
Imperfèit subjonctiu cantèssai - cantèssas - cantèssa - cantèssam - cantèssatz - cantèssan |
Imperfèit subjonctiu sentisquèssai - sentisquèssas - sentisquèssa - sentisquèssam - sentisquèssatz - sentisquèssan |
Imperfèit subjonctiu batèssai - batèssas - batèssa - batèssam - batèssatz - batèssan |
|
Participi passat cantat(s), cantada(s) |
Participi passat sentit(s), sentida(s) |
Participi passat batut(s), batuda(s) |
|
Participi present en cantant / en cantar |
Participi present en sentint / en sentir |
Participi present en batent / en bàter |
